Stress Management Training voor jongeren met psychotische (PDF)

Stress Management Training voor jongeren met psychotische stoornissen Het boek 'Stress Management Training (SMT) voor jonge- ren met psychotische stoornissen' werd geschreven door Claudia Emck, opleidingscoördinator en docente aan de Voortgezette Opleiding voor Psychomotorische Therapie aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle en stafmedewer- ker behandelcoördinatie voor de afdeling jeugdpsychiatrie van het Academisch Ziekenhuis Utrecht. In de laatstgenoemde functie voerde Drs. Emck in het kader van haar afstudeerproject klinische psychologie en gezondheidspsycho- logie, een pilotstudy uit naar de effecten van het destijds gehanteerde deeltijdprogramma voor jongeren met psychotische stoornissen. Daaruit bleek dat de patiënten zelf vonden dat er te weinig aandacht werd besteed aan het leren omgaan met stress. Rede voor het ontwikkelen van een gestructureerde Stress Management Training. In het boek werd deze beschreven na een aanpassing vanuit de eva- luatie van de experimentele fase. De doelgroep van de SMT, die nader wordt omschreven in de inleiding van het boek, be- staat uit jongeren van rond de 15 tot 20 jaar die een psychotische stoornis hebben gehad in het kader van schizofrenie of met een af- fectieve component: schizo-affectieve, schi- zofreniforme of een bipolaire stoornis. De doelstelling, uitgewerkt in het theoretiSch deel, is bij te dragen aan vermindering van de kans op recidive psychosen. Het belang hiervan en de link naar verminde- ring van stress wordt ondersteund door cijfers genoemd in andere publicaties. Of het hier dan gaat over een gedegen onderzoek, een schatting of iets er tussenin, zal de lezer zelf moeten uitzoeken. Het noemen van cijfers en statistieken maakt mij nieuwsgierig naar de resultaten van zo'n zelfde toetsing na het vol- gen van de SMT (wellicht in combinatie met Het voorwoord wordt gebruikt om hulpbron- nen te bedanken, maar ook om de lezer en vooral de gebruiker op te roepen tot het ge- ven van reacties, tips en kritiek. Interactieve programmaontwikkeling noemen we dat. In de inleiding wordt de ontstaansgeschiede- nis beschreven, de doelgroep van de SMT en de doelgroep van het boek, en verder de voorwaarden die verbonden zijn aan het kun- nen starten van het programma. Naast de omschrijving van de doelgroep wordt vermeld dat de SMT plaatsvindt naast een gestructureerd psycho-educatief pro- gramma, maar of dat voor alle deelnemers geldt wordt mij niet geheel duidelijk. Wat me spoedig opviel bij het lezen van het werk, is de volledigheid ervan. Beknopt en duidelijk worden bevindingen, aandachtspun- ten en mogelijke differentiaties tot in detail beschreven. Na de inleiding volgt het theoretisch gedeel- te. In deze verantwoording wordt de sympto- matologie ingedeeld in groepen en in fasen met te onderscheiden symptomen. Ook hier wordt de tekst verlevendigd met een scala aan citaten van de jongeren zelf. Op welk moment de SMT ingezet kan wor- den wordt beschouwd binnen een tweetal theorieën over het verloop van ziekteproces- sen en de totale behandeling ervan. Het komt  erop neer dat de SMT gestart kan worden als de acute psychotische fase verstreken is: de patiënt heeft dan voldoende mate van stabili- teit en realiteitsbesef. Om dit te toetsen en om eventuele andere contra-indicaties te ontdek- ken dan wel uit te sluiten, vindt voor toela- ting tot de groep een intake plaats aan de hand van een vragenlijst. Voor de volledig- heid was het aardig geweest als op dit punt naar deze lijst achter in het boekwerk werd verwezen. Uitgangspunt voor de training is het diathese- stressmodel. De schizofrene stoornis (maar vaak ook de op zich zelf staande psychoti- sche episode) komt tot uiting bij mensen die daar genetische ofwel biologische aanleg voor hebben, mits de spanning voor die per- sonen te hoog oploopt. Om de spanning, met mogelijk stress als gevolg, in toom te houden moet de patiënt zijn omgeving of zijn om- gang ermee, kunnen beïnvloeden. De moge- lijke spanningsbronnen worden dan ook in tijdens de sessies uitgelicht en er wordt geoe- fend met passende oplossingen en alternatie- ven. Dit gebeurt op zo'n manier dat ieder in- dividu met zijn! haar eigen herkende moei- lijkheden aan de slag kan. Het werkboek vormt hierbij een concreet houvast. Dit diathese-stressmodel vormt de kern van de theorie waarop het programma is geba- seerd en wordt op praktisch niveau uitgewekt in een profielschets. Dit is leidraad en evalu- atie middel voor de individuele deelnemer. Er komt persoonlijke informatie in te staan, bij- voorbeeld welke gedachten spanning opleve- ren en van wat voor soort situaties de patiënt gestresst raakt, welke sensaties er dan optre- den, welke in de prodromale fase en welke tijdens de psychose, maar ook wat rustgeven- de activiteiten, personen of omgevingsfacto- ren zijn en wat zelfvertrouwen geeft. KOltom een gestructureerde sterkte-zwakte analyse.  In navolging van Scholten en Linszen wordt in het programma onderscheid gemaakt tus- sen interne en externe spanningsbronnen. Door de persoonlijke interpretatie van het ge- beurde zijn deze onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar in de praktijk kan wel met deze tweedeling gewerkt worden. Hoe, is te vinden in de beschrijving van de sessies. Maar voordat de lezer daaraan begint, leidt Emck deze in met een uitgebreide ver- handeling over de interventies die gepleegd kunnen worden op de genoemde niveaus. Daarop vervolgd het betoog met een uiteen- zetting van de mogelijke voor- en nadelen van groepstherapie bij deze populatie, die worden afgewogen en gekoppeld aan bij- voorbeeld de fase van ziek zijn, het aantal deelnemers, de tijdsduur van de verbale en non-verbale onderdelen, de individuele en groepsmomenten. Ook bij de overwegingen van de duur en sa- menstelling wordt er gebruik gemaakt van de visies van diverse onderzoekers. De menin- gen over welke therapievormen aangeboden dienen te worden, in welke mate en verhou- dingen, tonen wat kleine meningsverschillen, maar de conclusie is toch wel dat non-verbale therapie als iets onmisbaars voor jongeren met psychotische stoornissen wordt gezien. De ervaringen van patiënten worden meege- nomen in de beschrijving van de benodigde attitude: zij noemden de steunende en moti- verende houding belangrijke eigenschappen van de trainers. Vanuit de literatuur wordt dit aangevuld. Voor holding en containing in een veilig kli- maat: structuur, weinig druk, continuïteit, consequent zijn, grenzen stellen en concreet taalgebruik. Vanuit deze therapeutische rela- tie kun je verder met de 'Ik-versterking': hel- pen bij het hanteren van emoties, bij het oefe- nen van coping-rollen, feedback (laten) ge- ven, vergroten van controle over spanning en relaxatie, en met de ontwikkeling van "het Ik": positieve vaardigheden, zelfkennis, sti- muleren van de mogelijkheden. Als u als lezer inmiddels nieuwsgierig bent naar de werkwijze, mo'gelijkheden en de praktijk met de jongeren, raden wij u aan de rest van het boek zelf te lezen. Eigenlijk is het te leuk om samen te vatten. Dit wil overi- gens niet zeggen dat dit voor de voorgaande delen niet geldt, want zoals gezegd is de vlot leesbare tekst voorzien van literatuurverwij- zingen en levendige voorbeelden. Tot slot Het boek geeft uiteraard een ideaalbeeld weer, dat moet ook als je een programma maakt. In de huidige bestaansvorm van de in- stellingen die een programma bieden voor dezelfde doelgroep zal het echter zeer moei- lijk worden om aan alle voorwaarden voor deze specifieke training te voldoen. Er zullen dus over het algemeen nogal wat aanpassin- gen nodig zijn; dan wel in de organisatie, dan wel in de uitwerking van de training op prak- tisch niveau. Gelukkig is Drs. Emck zich daar ook van bewust en besteedt ze ons inziens voldoende aandacht aan de mogelijke obsta- kels met deze doelgroep en aan wanneer de trainers zouden moeten differentiëren. Het boekwerk vormt een compact maar com- pleet geheel, waarin de theorie op heldere wijze in de praktijk is uitgedragen. De intake- lijst en het werkboek bieden voldoende handvatten voor de geoefende trainer(s) om enthousiast mee aan de slag te kunnen. Het werkboek, waarin de jongeren hun bevindin- gen tijdens de bijeenkomst opschrijven, lijkt ons een stimulans voor ze om serieus mee te doen: bewustwording tijdens de oefeningen, gestructureerd denken, de afwisseling die het biedt op vele fronten. In de praktijk merken we dat het vooral voor mensen met schizofrenie zeer moeilijk blijkt om het geleerde in hun leefomgeving tot uit- voer te brengen. Het lijkt ons daarom leuk en zinvol om een aantal sessies te besteden aan concrete en actuele problemen die de deelne- mers ervaren bij hun toetreding tot maat- schappelijke verbanden. Stress Management Training voor jongeren met psychotische stoornissen - een handlei- ding voor trainers en therapeuten (1998) - Claudia Emck 168 pagina's ISBN 90-334-4064-4 f39,50 (750 Bef) Werkboek 40 pagina's ISBN 90-334-4127-6 fI2,-- (220 Bef)